Καρκίνος παχέως εντέρου

Κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο, ο καρκίνος του παχέος εντέρου διαγιγνώσκεται σχεδόν σε ένα εκατομμύριο ανθρώπους ενώ χάνουν την ζωή τους από την νόσο περίπου 655000 άνθρωποι. Με μεγαλύτερη συχνότητα παρατηρείται στις Δυτικές Βιομηχανικές κοινωνίες όπου αποτελεί τον τρίτο σε συχνότητα καρκίνο για άντρες και γυναίκες και την δεύτερη σε συχνότητα αιτία θανάτου από καρκίνο. Στην Ευρώπη η υψηλότερη θνησιμότητα παρατηρείται στους κατοίκους των ανατολικών και βορειοδυτικών χωρών. Όπως παρατηρούμε στον χάρτη η θνητότητα από καρκίνο του παχέος εντέρου είναι χαμηλότερη στις χώρες της νότιας Ευρώπης. Στην Ελλάδα ο καρκίνος του παχέος εντέρου αποτελεί τον 4ο πιο συχνό καρκίνο στους άντρες και τον 3ο στις γυναίκες. Παρόλα αυτά πρέπει να τονίσουμε ότι κάθε χρόνο στην χώρα μας υπολογίζεται ότι προσβάλλονται από την νόσο πάνω από 3000 άνθρωποι ενώ σύμφωνα με επιδημιολογικά στοιχεία το 6% του πληθυσμού θα αναπτύξουν κάποια στιγμή της ζωής τους καρκίνο του παχέος εντέρου ενώ οι μισοί από αυτούς θα πεθάνουν από την νόσο. Φαίνεται λοιπόν ότι είμαστε αντιμέτωποι με ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα.

Τα αίτια του καρκίνου του παχέος εντέρου δεν είναι ακόμα πλήρως γνωστά. Παρόλα αυτά, μεγάλες διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου αυξάνουν τις πιθανότητες ενός ατόμου να εμφανίσει καρκίνο. Κάποιοι από αυτούς τους παράγοντες μπορούν να τροποποιηθούν (όπως π.χ. να σταματήσουμε το κάπνισμα) ενώ άλλοι δεν μπορούν να αλλάξουν (π.χ. η αύξηση του κινδύνου με την πρόοδο της ηλικίας). Παρακάτω αναλύονται συνοπτικά οι κυριότεροι παράγοντες κινδύνου όπως:

• Ηλικία. Η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου αυξάνει με την ηλικία. Παρά το ότι σπάνια παρουσιάζεται και σε νέα άτομα, 9 στους 10 πάσχοντες είναι άνω των 50 ετών.
• Διατροφή

Ο καρκίνος του παχέος είναι σπάνιος σε χώρες με χαμηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος ή σε χορτοφάγους πληθυσμούς. Δεν έχουν ξεκαθαρίστει οι παράγοντες που ενοχοποιούνται, αλλά πιθανώς ευθύνεται το ζωικό λίπος που αυξάνει την κυτταρική διαίρεση στο επιθήλιο του εντέρου, ή/και καρκινογόνα που παράγονται κατά το μαγείρεμα ζωικών πρωτεϊνών σε υψηλή θερμοκρασία. Παράλληλα παρατηρήθηκε μια προστατευτική ιδιότητα των φυτικών ινών, όπως και των λαχανικών και των φρούτων. Ο προστατευτικός ρόλος των ινών συνίσταται σε αύξηση του όγκου των κοπράνων, σε διάλυση-αραίωση των ουσιών που προάγουν την καρκινογένεση, ενώ προωθούν την γρήγορη εξαφάνισή τους από τον οργανισμό ελαχιστοποιώντας την χρονική διάρκεια επαφής τους με τον βλεννογόνο ελαττώνοντας τον χρόνο διέλευσης από τον γαστρεντερικό σωλήνα. Το φυλλικό οξύ που ανευρίσκεται στα πράσινα λαχανικά και σε πολυβιταμινούχα σκευάσματα δρα προστατευτικά. Η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ επιβαρύνει την προδιάθεση για καρκίνο του παχέος. Συνεπώς αν θέλαμε να δώσουμε κάποιες συμβουλές για την δίαιτα που αποδεδειγμένα μπορεί να δράσει προστατευτικά απέναντι στην νόσο θα λέγαμε:

• Τρώτε κόκκινο κρέας μια φορά την εβδομάδα. Η υψηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος διπλασιάζει τον κίνδυνο καρκίνου.
• Αντικατάσταση των κεκορεσμένων λιπαρών με ελαιόλαδο.
• Επιλογή τροφών πλούσιων σε φυτικές ίνες όπως δημητριακά ολικής άλεσης
• Κατανάλωση πολλών υγρών και κυρίως νερού
• Να έχετε ποικιλία στη διατροφή με τουλάχιστον 5 γεύματα πράσινων λαχανικών και φρούτων την ημέρα.
• Μη ψήνετε υπερβολικά τα κρεατικά, και μην πίνετε πολύ αλκοόλ.
• Συμβουλές οι οποίες άλλωστε συμβαδίζουν άριστα με τα πρότυπα της λεγόμενης «Μεσογειακής Δίαιτας». Ίσως τελικά ακριβώς σε αυτήν την Μεσογειακή Δίαιτα, που τα τελευταία χρόνια τείνει να αλλοτριωθεί, να οφείλονται και τα χαμηλότερα ποσοστά παρουσίας του καρκίνου του παχέος εντέρου στην νότια Ευρώπη.

Πολύποδες

Είναι καλοήθεις εξεργασίες στον αυλό του παχέος εντέρου και είναι όπως αναφέραμε αρκετά συχνοί σε ηλικίες άνω των 50. Ο καρκίνος του παχέος εντέρου, στην μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων, αναπτύσσεται σε έδαφος προϋπάρχοντων πολυπόδων.

Σε μια σπάνια κληρονομική νόσο, την οικογενή αδενωματώδη πολυποδίαση παρουσιάζονται εκατοντάδες πολύποδες στο παχύ έντερο. Εμφανίζονται στην εφηβεία και σχεδόν σίγουρα εξελίσσονται σε καρκίνο μεταξύ 30 και 50 ετών. Όταν διαγνωσθεί εγκαίρος η θεραπεία συνίσταται στην ολική χειρουργική αφαίρεση του παχέος εντέρου. Παρόμοιες νόσοι υπάρχουν και άλλες αλλά είναι πιο σπάνιες (Το σύνδρομο Gardner, o κληρονομικός μη πολυποδιασικός καρκίνος του παχέος, ο οικογενής καρκίνος του παχέος των Εβραίων Ashkenazi).

Βεβαρυμμένο προσωπικό ιστορικό

Οι έρευνες έχουν δείξει ότι γυναίκες με ιστορικό καρκίνου των ωοθηκών, μήτρας ή μαστού έχουν αυξημένη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο του παχέος εντέρου. Επίσης, ασθενής που ήδη παρουσίασε πολύποδες ή καρκίνο μπορεί να ξαναεμφανίσει. Τέλος, η ελκώδης κολίτιδα, μια φλεγμονώδης νόσος του παχέος εντέρου, ενέχει μεγάλο κίνδυνο να επιπλακεί με καρκίνο. Η σπαστική κολίτιδα δεν έχει τέτοιο κίνδυνο. Άλλη φλεγμονώδης νόσος που παρουσιάζει, σε μικρότερο βαθμό, πιθανότητα εξέλιξης σε καρκίνο είναι η νόσος του Crohn. .

Κάπνισμα

Σε σειρές μελετών έχει δειχθεί η άμεση σχέση του καπνίσματος με τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Μάλιστα, έχει ενοχοποιηθεί και για την πρώιμη εμφάνιση καρκίνου του παχέος. Σταματώντας το κάπνισμα προφυλασσόμαστε και από πλήθος άλλων καρκίνων (πνεύμονος, λάρυγγα, οισοφάγου, στόματος, ουροδόχου κύστης, νεφρών και παγκρέατος), όπου αυτό εμπλέκεται.

Παχυσαρκία

Κυρίως στους άνδρες, η παχυσαρκία συνδέεται με τον καρκίνο του παχέος εντέρου. Ανδρες με βάρος μεγαλύτερο του ιδανικού κατά 35%, έχουν 40% μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο.

Φυσική άσκηση

Διαρκώς και περισσότερα στοιχεία συσσωρεύονται για την προστατευτική δυνατότητα της άσκησης στον καρκίνο του παχέος. Σημαντικό όφελος προκύπτει από την μέτρια γυμναστική, όπως το έντονο βάδισμα 3 ώρες την εβδομάδα, αλλά πιο έντονη άσκηση μπορεί να ωφελήσει περισσότερο. Κάνοντας την άσκηση μέρος της ζωής μας ( 30΄την ημέρα) μειώνουμε τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος. Η μη άσκηση συνδέεται με 2πλάσιο κίνδυνο καρκίνου.

Κληρονομικότητα

Παρά τις μεγάλες προόδους της γενετικής, δεν έχει αποσαφηνιστεί ακόμα η σχέση των γονιδίων μας με την εμφάνιση καρκίνου. Εκτιμάται ότι 5-10% των περισσοτέρων τύπων καρκίνου οφείλονται σε μεμονωμένες μεταλλάξεις γονιδίων που αφορούν οικογένειες. Ετσι, για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, καρκίνος σε γονέα ή αδελφό σημαίνει 1,7 φορές αυξημένη πιθανότητα, ενώ δύο γονείς ή αδέλφια σημαίνει 3πλάσια πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου. Γι΄αυτό θα πρέπει όλοι μας να είμαστε ενήμεροι τέτοιων περιστατικών στην οικογένεια και να πληροφορούμε στη συνέχεια το γιατρό μας.

Το να έχει κανείς έναν ή περισσότερους από τους παραπάνω προδιαθεσικούς παράγοντες κινδύνου δεν σημαίνει ότι θα αναπτύξει καρκίνο. Εχει, όμως, περισσότερες πιθανότητες, και πρέπει να είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένος στα θέματα πρόληψης. Μιλώντας με ειδικό ιατρό για αυτά τα θέματα είναι δυνατόν να προγραμματιστεί τακτικό check-up και να διαγνωσθεί-θεραπευθεί έγκαιρα οποιαδήποτε ανωμαλία.

Ο καρκίνος του εντέρου προσφέρεται ιδιαίτερα για πρόληψη γιατί:

• Συνήθως ξεκινάει σαν καλοήθης πολύποδας (προκαρκινική κατάσταση)
• Απαιτείται αρκετό διάστημα πρίν γίνει καρκίνος περίπου 5 με 10 χρόνια
• Η πολυπεκτομή διακόπτει την εξέλιξη σε καρκίνο
• Ακόμα και αν έχουμε καρκίνο, σε αρχικό στάδιο θεραπεύεται πλήρως με εγχείρηση και χωρίς παρά φύση έδρα!

Αν τροποποιούσαμε τον τρόπο ζωής μας και δίναμε σημασία στους παράγοντες κινδύνου, περισσότεροι από τους μισούς καρκίνους του παχέος εντέρου θα μπορούσαν να προληφθούν!

Ποια όμως είναι τα συμπτώματα που θα πρέπει να μας αφυπνίσουν και να μας οδηγήσουν στο γιατρό;

Τα συμπτώματα του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι πολυάριθμα και μη ειδικά. Εύκολη κόπωση, αδυναμία, αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου, διάρροια ή δυσκοιλιότητα, ερυθρό ή σκούρο αίμα στα κόπρανα, απώλεια βάρους, κοιλιακά άλγη, κωλικοί, φούσκωμα. Πολλές άλλες καταστάσεις μπορούν να μιμηθούν τα ίδια συμπτώματα όπως τα σύνδρομα ευερέθιστου εντέρου η λεγόμενη σπαστική κολίτιδα, η ελκώδης κολίτιδα, η νόσος Crohn, η εκκολπωμάτωση, και το έλκος του στομάχου.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου μπορεί να υπάρχει για αρκετά χρόνια όπως αναφέραμε πριν δώσει συμπτώματα. Τα συμπτώματα ποικίλλουν ανάλογα με το που εντοπίζεται μέσα στο παχύ έντερο. Οι καρκίνοι του δεξιού κόλου είναι συνήθως ασυμπτωματικοί και μπορεί να αναπτυχθούν σε μεγάλο μέγεθος πριν προκαλέσουν το οποιοδήποτε κοιλιακό σύμπτωμα. Τυπικά, οι καρκίνοι του δεξιού κόλου προκαλούν σιδηροπενική αναιμία λόγω σιωπηρής απώλειας αίματος στα κόπρανα στη διάρκεια αρκετών μηνών ή και ετών. Η σιδηροπενική αναιμία προκαλεί εύκολη κόπωση, αδυναμία, και δυσκολία στην αναπνοή. Το αριστερό κόλον είναι πιο στενό από το δεξιό κόλον. Γι’ αυτό, οι καρκίνοι του αριστερού κόλου είναι πιο επιρρεπείς στο να προκαλέσουν ατελή ή και πλήρη απόφραξη του εντέρου τον λεγόμενο αποφρακτικό ειλεό. Οι καρκίνοι που προκαλούν ατελή εντερική απόφραξη δίνουν συμπτώματα δυσκοιλότητας, διάρροιας, κοιλιακού άλγους, κολικών, και φουσκώματος. Το ζωηρό κόκκινο αίμα στα κόπρανα μπορεί επίσης να είναι ένδειξη ανάπτυξης καρκίνου κοντά στο τέλος του εντερικού σωλήνα ή στο ορθό.

Ατομα με την συμπτωματολογία και τους παράγοντες κινδύνου που προαναφέρθηκαν, θα πρέπει να συμβουλευθούν ειδικό γιατρό για το πότε θα πρέπει να ξεκινήσουν προληπτικούς ελέγχους. Ο ειδικός γιατρός θα συστήσει μια ή περισσότερες από τις παρακάτω εξετάσεις, ανάλογα με την ηλικία, τους επιβαρυντικούς παράγοντες και τυχόν σημεία ή συμπτώματα.

Εξέταση κοπράνων για ίχνη αίματος, που δε φαίνονται με γυμνό μάτι. Πολύποδες ή μικροί καρκίνοι αιμορραγούν ελάχιστα, και η εξέταση έρχεται να ανακαλύψει αυτό το πρώιμο σημάδι.
Δακτυλική εξέταση από γιατρό, ο οποίος μπορεί να αισθανθεί τυχόν ανώμαλους σχηματισμούς, ή να δει αίμα που κρύβονταν εσωτερικά.
Σιγμοειδοσκόπιση ή κολονοσκόπηση, όπου με εύκαμπτο μακρύ όργανο με οπτικές ίνες ελέγχεται όλο ή μέρος του παχέος εντέρου υπό άμεση όραση.
Η περαιτέρω διερεύνηση ύποπτων αποτελεσμάτων μπορεί να απαιτήσει και άλλες εξετάσεις, όπως αξονική και μαγνητική τομογραφία, σπιθηρογράφημα κ.ά. Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων και η ανάγκη για επιπρόσθετες εξετάσεις αποτελούν διαδικασία που γίνεται από τον ειδικό γιατρό και εξατομικεύεται για κάθε περίπτωση.
Δυστυχώς ο καρκίνος του παχέος εντέρου μπορεί να εξελιχθεί αρκετά χωρίς να δώσει συμπτώματα. Η καλύτερη πρόληψή του είναι η έγκαιρη διάγνωση και αφαίρεση των προκαρκινικών πολυπόδων πριν αυτοί εξελιχθούν σε καρκινωματώδεις. Ακόμα και στις περιπτώσεις όπου έχει αναπτυχθεί καρκίνος, η έγκαιρη διάγνωση αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες ίασης με την αφαίρεση του όγκου πριν αυτός επεκταθεί σε άλλα όργανα.

Ένα πολύ σημαντικό θέμα που δυστυχώς ακόμα και σήμερα διαφεύγει της προσοχής ακόμη και των ιατρών είναι η δέουσα προσοχή σε αιμορραγία από αιμορροίδες. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αξιολογούν ιδιαίτερα μια τέτοια αιμορραγία και καθυστερούν πολύ να επισκεφθούν κάποιο ιατρό, ακόμη και χρόνια, όταν δε γίνει αυτό δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που ο έλεγχος δεν είναι ενδεδειγμένος. Και αυτό σημαίνει πως πολλοί καρκίνοι ιδίως του ορθού θα μπορούσαν να είχαν ανευρεθεί γρηγορότερα.
Για αυτό συνολικά πρέπει να αναφερθεί ότι για κάθε «εξηγήσιμη» ή όχι αιμορραγία από το έντερο πρέπει να αναζητούμε αμέσως κατάλληλες ιατρικές συμβουλές. Οι καρκίνοι που ανακαλύπτονται έτσι συνήθως είναι σε πρώιμα στάδια και έχουν την καλύτερη πρόγνωση.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ανεύρεση αίματος στα κόπρανα δεν σημαίνει ότι υπάρχει και καρκίνος, όμως θα πρέπει να ακολουθούν άλλες πιο εξειδικευμένες εξετάσεις, όπως η κολονοσκόπηση.
Επίσης πολύ σημαντικό είναι να θυμόμαστε ότι η μη ανεύρεση αίματος στα κόπρανα δεν αποκλείει την πιθανότητα ύπαρξης καρκίνου.

Κολονοσκόπηση

Η κολονοσκόπηση πρέπει να αρχίζει να γίνεται από την ηλικία των 50 ετών. Στη συνέχεια συστήνεται να γίνεται για κάθε 5 έως 10 χρόνια ή ανάλογα με το ιστορικό και τα ευρήματα της πρώτης εξέτασης και με αυτά που θα αποφασίσει ο γιατρός. Η κολονοσκόπηση είναι εξέταση που σώζει ζωές. Η εξέταση αυτή, είναι σε θέση να ανιχνεύει έγκαιρα στο παχύ έντερο πολύποδες που έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε καρκίνο του παχέος εντέρου. Ανιχνεύοντας έγκαιρα τις προκαρκινικές αλλοιώσεις στο παχύ έντερο, η κολονοσκόπηση επιτρέπει την αφαίρεση τους. Με τον τρόπο αυτό αποτρέπεται η ανάπτυξη και εξάπλωση του καρκίνου του ταχέος εντέρου που θέτει τη ζωή του ασθενούς σε κίνδυνο. Εκτός αυτών η κολονοσκόπιση δίνει την δυνατότητα στον γαστρεντερολόγο που την πραγματοποιεί να ανιχνεύει στο εσωτερικό του παχέος εντέρου φλεγμονώδης ιστούς, έλκη, ανώμαλα εξογκώματα και να παίρνει με ειδικά εργαλεία διαμέσου του κολονοσκόπιου βιοψίες τις οποίες θα στείλει για ιστολογική εξέταση έτσι ώστε να δοθεί εγκαίρως διάγνωση της πάθησης.

Εάν υπάρξει αιμορραγία κατά την διάρκεια της βιοψίας η της αφαιρεσης κάποιου πολύποδα ο γιατρός μπορεί να τη σταματήσει με ειδικό ηλεκτρικό χειρουργικό εργαλείο ή με φάρμακα δια μέσου πάντα του κολονοσκοπίου. Οι ασθενείς που βρίσκονται σε μεγαλύτερο από τον γενικό πληθυσμό κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου παχέος εντέρου και ορθού, πρέπει να ξεκινήσουν κολονοσκοπικό έλεγχο πριν την ηλικία των 50. Για παράδειγμα για τους ασθενείς με οικογενειακό ιστορικό καρκίνου σε συγγενή α΄βαθμού, ο προληπτικός κολονοσκοπικός έλεγχος πρέπει να ξεκινάει 10 χρόνια πριν από την ηλικία στην οποία ανακαλύφθηκε ο καρκίνος, ή 5 χρόνια νωρίτερα από την ηλικία στην οποία ανακαλύφθηκε κάποιος προκαρκινικός πολύποδας στον συγγενή. Οι ασθενείς με κληρονομικά σύνδρομα όπως η οικογενής πολυποδίαση (FAP ή AFAP) και άλλα (MYH, HNPCC) πρέπει να ξεκινούν τον κολονοσκοπικό έλεγχο σε μικρότερες ηλικίες. Για παράδειγμα στην οικογενή πολυποδίαση ο έλεγχος πρέπει να ξεκινάει στην ηλικία της εφηβίας. Επίσης περιοδικό προληπτικό έλεγχο πρέπει να κάνουν οι ασθενείς που έχουν παρουσιάσει στο παρελθόν πολύποδες ή καρκίνο παχέος εντέρου ή με ιστορικό ελκώδους κολίτιδας που διαρκεί πάνω από 10 έτη.

Ο Γιατρός δίνει συνήθως στον ασθενή γραπτές τις οδηγίες για το πώς πρέπει να προετοιμαστεί για την κολονοσκόπηση. Η διαδικασία προετοιμασίας του εντέρου για την εξέταση έχει ως στόχο το άδειασμα όλων των στερεών που υπάρχουν στο γαστρεντερικό σωλήνα πριν από την εξέταση. Ο ασθενής πρέπει να ακολουθήσει μια δίαιτα για 1 έως 3 ημέρες πριν από την κολονοσκόπηση. Η διατροφή πρέπει να βασίζεται σε υγρά, χωρίς στερεά και χωρίς ποτά που περιέχουν κόκκινες ή βυσσινί χρωστικές ουσίες. Την νύχτα πριν την κολονοσκόπηση χρειάζεται να χορηγηθεί ένα καθαρτικό ή ενδεχομένως να γίνει ένας υποκλεισμός. Ο ασθενής πρέπει να ενήμερωνει τον γιατρό του πριν από την εξέταση για το πλήρες ιατρικό του ιστορικό καθώς και για την φαρμακευτική αγωγή την οποία λαμβάνει και ιδιαιτέρα αν παίρνει για κάποιο λόγω ασπιρίνη η άλλη αντιπηκτική αγωγή. Για την κολονοσκόπηση ο ασθενής πλαγιάζει στην αριστερή του πλευρά πάνω στο τραπέζι της εξέτασης. Στις περισσότερες περιπτώσεις αναισθησιολόγος χορηγεί ήπια αναισθητικά φάρμακα (μέθη) και ο ασθενής δεν έχει ανάμνηση της εξέτασης. Στη συνέχεια ο γιατρός εισάγει ένα μακρύ εύκαμπτο σωλήνα, το κολονοσκόπιο στον πρωκτό. Σιγά σιγά το προωθεί προς το ορθό και μετά προς το σιγμοειδές κόλον. Το κολονοσκόπιο εισάγει αέριο, το διοξείδιο του άνθρακα που φουσκώνει λίγο το έντερο και επιτρέπει έτσι στο γιατρό να βλέπει καλύτερα. Υπάρχει μια μικρή κάμερα ενσωματωμένη στο κολονοσκόπιο που μεταδίδει εικόνες βίντεο από το εσωτερικό του εντέρου προς την οθόνη ενός υπολογιστή. Με τον τρόπο αυτό ο γιατρός μπορεί βλέποντας να εξετάζει προσεκτικά τον αυλό, τα εσωτερικά τοιχώματα και τη βλεννογόνο του εντέρου. Ο γιατρός προχωρεί με το κολονοσκόπιο από το σιγμοειδές κόλον, στο κατιόν, στο εγκάρσιο και τέλος στο ανιόν κόλον. Όταν φτάσει στο άνοιγμα του λεπτού εντέρου σταματά και αρχίζει να τραβά προς τα έξω το κολονοσκόπιο. Κατά τη διαδικασία εξόδου του κολονοσκοπίου, ο γιατρός εξετάζει ξανά τα τοιχώματα του παχέος εντέρου. Οι πιθανές επιπλοκές της εξέτασης περιλαμβάνουν την αιμορραγία και τη διάτρηση του παχέος εντέρου αλλά αυτές είναι σπάνιες. Η κολονοσκόπηση διαρκεί περίπου 30 έως 60 λεπτά. Στην μία ώρα που ακολουθεί την εξέταση, ο ασθενής είναι δυνατόν να έχει πόνο ή φούσκωμα.

Γενετικός έλεγχος και καθοδήγηση

Σήμερα υπάρχουν εξειδικευμένες εργαστηριακές εξετάσεις διάγνωσης για τα κληρονομικά σύνδρομα καρκίνου παχέος εντέρου και ορθού (FAP, AFAP, MYH, HNPCC). Οι οικογένειες με επίπτωση καρκίνου σε περισσότερα του ενός μέλη ή με εμφάνιση καρκίνου σε νεαρές ηλικίες, οι α΄βαθμού συγγενείς ασθενών με πολλαπλή πολυποδίαση ή καρκίνους μήτρας, ουρητήρων, δωδεκαδακτύλου κλπ θα πρέπει να οδηγούνται σε εξέταση από ειδικό και πιθανόν σε ειδικές γονιδιακές εξετάσεις. Οι εξετάσεις αυτές δεν θα πρέπει να γίνονται χωρίς την επίβλεψη ειδικού, επειδή η αποκωδικοποίησή τους απαιτεί εμπειρία.
Ο γενετικός έλεγχος και η καθοδήγηση έχουν τρία σημαντικά αποτελέσματα:

1. Η ανακάλυψη ατόμων της οικογένειας με αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνου παχέος εντέρου και η έγκαιρη έναρξη προληπτικού ελέγχου με κολονοσκοπήσεις.
2. Η ανακάλυψη ατόμων με αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη καρκίνων σε άλλα όργανα (μήτρα, ουρητήρες, στομάχι, δωδεκαδάκτυλο) και η ένταξή τους σε πρόγραμμα προληπτικού ελέγχου.
3. Η απάλειψη του άγχους από τα άτομα που έχουν αρνητικό έλεγχο.

Από την στιγμή που γίνεται η διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου ξεκινάει ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της νόσου. Η θεραπεία. Πρωταρχικό ρόλο σε αυτή την φάση αποτελεί η σταδιοποίηση του καρκίνου έτσι ώστε να μπορεί να γίνει ο αρχικός σχεδιασμός για την αντιμετώπιση του. Η σταδιοποίηση της νόσου ξεκινάει προεγχειρητικά με την αρωγή διάφορων απεικονιστικών τεχνικών και τελειοποιείται μετεγχειρητικά με τα αποτελέσματα της ιστολογικής εξέτασης του παρασκευάσματος από την κολεκτομή. Σε αυτό το σημείο μπορεί να γίνει και η πρόγνωση επιβίωσης.

Το πρώτο ζητούμενο μετά την διάγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου είναι βέβαια η έκταση της νόσου. Η κατεξοχήν απεικονιστική μέθοδος που βοηθά ιδιαίτερα σ’αυτή την κατεύθυνση είναι η αξονική τομογραφία η οποία θα αναδείξει το μέγεθος και την έκταση του όγκου καθώς και πιθανές μεταστάσεις σε τοπικούς λεμφαδένες, στο ήπαρ ή τον πνεύμονα. Όσο αφόρα τον καρκίνο του ορθού ο οποίος ανατομικά εντοπίζεται στην «δύσκολη» απεικονιστικά περιοχή της πυέλου σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την έκταση του όγκου μπορεί να μας δώσει ο ενδοορθικός υπέρηχος και η μαγνητική τομογραφία πυέλου. . Όπως και σε κάθε μορφή καρκίνου, έτσι κι εδώ η μη ανεύρεση μεταστάσεων στις απεικονιστικές εξετάσεις δεν σημαίνει υποχρεωτικά πως δεν υπάρχουν. Μπορεί απλώς να είναι πολύ μικρές και να μην φαίνονται ακόμα. Έτσι εξηγείται γιατί μερικοί ασθενείς εμφανίζουν μεταστάσεις χρόνια μετά την επέμβαση κι ενώ μέχρι τότε όλοι ήσαν αισιόδοξοι. Η αρχική μετάσταση της νόσου αφορά στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων τους τοπικούς λεμφαδένες ενώ οι απομακρυσμένες μεταστάσεις αφορούν κατά το 38% – 60% το ήπαρ, κατά 39% άλλους μακρινούς από την νόσο ενδοκοιλιακούς λεμφαδένες και κατά το 38% τους πλεύμονες.

Τρεις είναι οι επικρατέστερες μέθοδοι ταξινόμησης του σταδίου του καρκίνου του παχέος εντέρου. Κατά Dukes κατά Astler Coller και κατά TNM. Σύμφωνα με την τελευταία η νόσος ταξινομήται σε 5 στάδια ανάλογα με την έκταση και διήθηση του πρωτοπαθούς όγκου «Τ κατά tumor», ανάλογα με την διήθηση ή όχι των τοπικών λεμφαδένων « Ν κατά nodes» και ανάλογα αν υπάρχουν μακρινές ή όχι μεταστάσεις « Μ κατά metastases». Αναλυτικότερα το πιο πρώιμο στάδιο είναι το «0» ή αλλιώς καρκίνωμα «in situ» . Ο καρκίνος σε αυτό το στάδιο δεν έχει επεκταθεί πέραν του βλεννογόνου του εντέρου ή του ορθού. Σε αυτό το στάδιο ο καρκίνος είναι δυνατόν να αφαιρεθεί ενδοσκοπικά κατά την διάρκεια της κολονοσκόπησης εφόσον φέρει μίσχο. Στο στάδιο «Ι» ο καρκίνος έχει επεκταθεί μέσω του βλεννογόνου στον υποβλεννογόνιο ή και στο μυϊκό χιτώνα αλλά δεν διηθεί τον ορογόνο. Στο στάδιο «ΙΙ» ο καρκίνος έχει διηθήσει τον ορογόνο χιτώνα η και πέραν αυτού αλλά δεν έχει ακόμα επεκταθεί σε τοπικούς λεμφαδένες ή απομακρυσμένους ιστούς. Στο στάδιο «ΙΙΙ» Ο καρκίνος έχει διηθήσει τον ορογόνο χιτώνα ή έχει επεκταθεί πέραν του τοιχώματος του εντέρου ή του ορθού σε παρακείμενους ιστούς ή όργανα και έχει διηθήσει επιχώριους λεμφαδένες αλλά δεν έχει επεκταθεί σε απομακρυσμένες περιοχές. Στο στάδιο «IV» ο καρκίνος έχει δώσει απομακρυσμένες μεταστάσεις όπως στο ήπαρ, στους πνεύμονες, στο περιτόναιο ή στις ωοθήκες. Η πρόγνωση της νόσου είναι σε άμεση συνάρτηση με το στάδιο της έτσι στο στάδιο 0 η πενταετής επιβίωση του ασθενούς είναι σχεδόν 100%. Στο στάδιο Ι είναι πάνω από 90%, στο στάδιο ΙΙ είναι μεταξύ 72% και 85% , στο στάδιο ΙΙΙ είναι μεταξύ 44% και 83% . Σε αυτό το στάδιο σημαντικότατο ρόλο στην πενταετή επιβίωση έχει ο αριθμός των διηθημένων τοπικών λεμφαδένων στο παρασκεύασμα της κολεκτομής και συγκεκριμένα αν είναι έως 3 ή από 4 και πάνω. Τέλος στο στάδιο IV η πενταετής επιβίωση είναι κάτω του 8%. Αυτή η αναφορά στην σταδιοποίηση και την πρόγνωση του καρκίνου του παχέος εντέρου αναδεικνύει περίτρανα την θεμελιώδη σημασία για την ζωή του ασθενούς της έγκαιρης διάγνωσης της νόσου σε πρώιμο στάδιο. Σε στάδιο όπου όπως είδαμε ο καρκίνος είναι ιάσιμος. Δυστυχώς όμως μόνο το 13.7% των ασθενών βρίσκεται στο στάδιο Ι της ασθένειας την στιγμή της διάγνωσης.

Η χειρουργική αντιμετώπιση, αποτελεί και την ριζική λύση στο πρόβλημα του καρκίνου του παχέος εντέρου. Αποσκοπεί στην ριζική αφαίρεση του όγκου και την επανένωση-επαναφορά της συνέχειας του εντερικού αυλού , ώστε να υπάρχει άρτια λειτουργικότητα του ασθενούς. Ανάλογα με το μέρος που εντοπίζεται και η βλάβη, η εγχείρηση αφορά το τυφλό και ανιόν, το εγκάρσιο, το κατιόν και το σιγμοειδές και τελικά το κατώτερο μέρος του εντέρου το ορθό. Σημαντικό είναι μαζί με τον όγκο να αφαιρείται ασφαλές μήκος υγιούς ιστού έτσι ώστε να συμπεριλαμβάνονται και καρκινικά κύτταρα μη ορατά μακροσκοπικά καθώς επίσης και όλη η λεμφική αποχέτευση του όγκου με τον δυνατόν περισσότερους τοπικούς λεμφαδένες.

• Δεξιά κολεκτομη
• Εκτεταμένη Δεξιά Κολεκτομή
• Εγκαρσιεκτομή
• Εκτεταμένη αριστερή κολεκτομή
• Αριστερή κολεκτομή
• Σιγμοειδεκτομή

Ξεχωριστή οντότητα στην χειρουργική αντιμετώπιση αποτελεί ο καρκίνος του ορθού. Τα ανατομικά όρια αιμάτωσης και λεμφικής αποχέτευσης του ορθού είναι ασαφή και περίπλοκα ενώ το μέσο και κάτω τριτημόριο του ορθού δεν καλύπτεται από περιτόναιο.

Σε εκτεταμένους τοπικά όγκους του κάτω τριτημορίου είναι δύσκολη η διατήρηση των σφιγκτήρων του πρωκτού. Γι’άυτους τους λόγους ενώ στα 2 άνω τριτημόρια του ορθού είναι δυνατή με ογκολογική ασφάλεια η εκτομή του όγκου μαζι με το σιγμοειδές εξασφαλίζοντας την λειτουργική συνέχεια του εντερικού αυλού μετά την επέμβαση πραγματοποιώντας την τεχνικά ονομαζόμενη χαμηλή πρόσθια εκτομή στο κάτω τριτημόριο εάν ο καρκίνος βρίσκεται μέσα στα πρώτα 2-3 εκατοστά από τον δακτύλιο του πρωκτού είναι αναγκαία η διενέργεια μιας ιδιαίτερα τραυματικής επέμβασης που ονομάζεται κοιλιοπεριναική εκτομή. Κατά την κοιλιοπεριναική εκτομή, εκτός από την αφαίρεση όλου του ορθού με τμήμα σιγμοειδούς διενεργείται και ο ακρωτηριασμός του πρωκτού με τους σφικτήρες του και βέβαια η δημιουργία μόνιμης κολοστομίας η αλλιώς ονομαζόμενη παραφύση έδρα. Ο ασθενής θα ενεργείται από την κολοστομία μέσα σε ειδικά σακουλάκια τα οποία εκπαιδεύεται να αλλάζει μόνος του έτσι ώστε να είναι αυτάρκης όπως ήταν πριν την επέμβαση.  Πιθανότητα δημιουργίας από τον χειρουργό παραφύση έδρας υπάρχει και σε περιπτώσεις καρκίνου του παχέος εντέρου όπου ο ασθενής κάνει εισαγωγή εκτάκτως στο νοσοκομείο λόγω αποφρακτικού ειλεού ή διάτρησης. Ο αποφρακτικός ειλεός λόγω καρκίνου του παχέος εντέρου αποτελεί μία κατάσταση κατά την οποία η ανάπτυξη του όγκου είναι τόσο μεγάλη που αποφράσει το παχύ έντερο. Συχνότερα παρουσιάζεται αποφράκτικος είλεος στο αριστερό τμήμα του παχέος εντέρου επειδή έχει μικρότερη διάμετρο. Ο ασθενής έρχεται στο νοσοκομείο με επίσχεση κοπράνων και αερίων, με κοιλία έντονα μετεωρισμένη και επώδυνη και με συνεχόμενους εμετούς πολλές φορές με κοπρανώδες περιεχόμενο. Ο ασθενής σ’αυτή την κατάσταση μπαίνει επειγόντος στο χειρουργείο χωρίς να έχει κάνει βέβαια την απαραίτητη προετοιμασία στο έντερο του ενώ το παχύ έντερο παρουσιάζεται στο χειρουργείο ισχαιμικό λόγω της μεγάλης διάτασης και με φλεγμονή. Μετά την εκτομή του πάσχοντος τμήματος η επανένωση-αναστόμωση του εντέρου είναι πολλές φορές επισφαλής λόγω της κακής κατάστασης του γιατί είναι μεγάλη η πιθανότητα να υπάρξει όπως ονομάζεται τεχνικά διαφυγή της αναστόμωσης ή απλούστερα διαρροή από το σημείο συρραφής του εντέρου. Σ’ αυτή την περίπτώση ο χειρουργός αναγκάζεται να δημιουργήσει παρά φύση έδρα δηλαδή να εκστομώσει το παχύ έντερο στο δέρμα. Μόλις η κατάσταση του εντέρου επανέλθει στο φυσιολογικό συνήθως μετά από 1 με 3 μήνες ο χειρουργός αναστομώνει το έντερο αποκαθιστώντας την λειτουργική συνέχεια του. Αντίστοιχη αντιμετώπιση έχουμε και όταν ο καρκίνος έχει διαβρώσει τόσο πολύ τα τοιχώματα του εντέρου που προκαλείται διάτρηση του με αποτέλεσμα ο ασθενής να έρχεται εκτάκτως στο νοσοκομείο με εικόνα οξείας κοιλίας λόγω ελεύθερου αέρα και κοπράνων στην κοιλιά. Η μόνιμη παρά φύση έδρα αποτελεί τέλος λύση ανάγκης σε περιπτώσεις πολύ εκτεταμένου ανεγχείρητου μεταστατικού καρκίνου του παχέος εντέρου ώστε να αποφευχθούν επιπλοκές όπως ο ειλεός και ο ασθενής να ζήσει έχοντας την δυνατό καλύτερη ποιότητα ζωής.

Στην χειρουργική του παχέος εντέρου σήμερα υπάρχουν σημαντικές παροχές της ιατρικής τεχνολογίας, που σκοπό έχουν την βελτιστοποίηση των μεθόδων χειρουργικής και το καλύτερο αποτέλεσμα στην ίαση και την ταλαιπωρία του ασθενούς. Σημαντική αρωγή στον χειρουργό αποτελούν τα συρραπτικά εργαλεία. Αυτα αποτελουν τα πλέον σύγχρονα αυτόματα μηχανήματα, με τα οποία ο γενικός χειρουργός επιτελεί: γρήγορες κινήσεις διατομής εκτομής και αναστόμωσης του εντέρου, με παράλληλη ιδανική ασηψία και ανατομική αρτιότητα.

Επανάσταση στην χειρουργική του παχέος εντέρου έφερε τα τελευταία χρόνια η λαπαροσκόπιση. Η εξέλιξη της χειρουργικής σε συνδυασμό με την υψηλή τεχνολογία του 21ου αιώνα μας δίνει την δυνατότητα στην χειρουργική του παχέος εντέρου να επέμβουμε με τον ελάχιστο δυνατό τρόπο (minimal invasive surgery) .Έτσι έχουμε την λαπαροσκοπική κολεκτομή , όπου στην χειρουργική του παχέος εντέρου, τα πλεονεκτήματα υπερέχουν κατά πολύ , για τον ασθενή , έναντι της ανοικτής χειρουργικής. Η χειρουργική εμπειρία με μεγάλη σειρά λαπαροσκοπικών κολεκτομών μας δίνει τη δυνατότητα για ασφαλή , ογκολογικά χειρουργεία, και πλήρη εκτομή του όγκου με λεμφαδενικό καθαρισμό , λόγω της μεγένθυσης που παρέχει η λαπαροσκόπηση και του ευκρινέστερου εγχειρητικού πεδίου.

Στις λαπαροσκοπικές κολεκτομές, ο χειρουργός κάνει 4 ή 5 μικρές τομές, μισό εκατοστό η καθεμιά, και όλη η επέμβαση γίνεται μέσα από στενούς σωλήνες, από όπου εισάγονται τα εξειδικευμένα λαπαροσκοπικά χειρουργικά εργαλεία. Το λαπαροσκόπιο, που είναι ένα μικροσκοπικό τηλεσκόπιο συνδεδεμένο με μια βιντεοκάμερα εισέρχεται μέσα από έναν από αυτούς τους σωλήνες και επιτρέπει στο χειρουργό να παρακολουθεί μια μεγεθυμένη εικόνα των εσωτερικών οργάνων του ασθενούς στην οθόνη μιας τηλεόρασης. Μία από τις μικρές τομές μεγαλώνει 2-3 εκατοστά στο τέλος της επέμβασης προκειμένου να αφαιρεθεί το τμήμα του κόλου που έχει εκταμεί και να ολοκληρωθεί, έτσι, η επέμβαση.

Αναλυτικότερα τα πλεονεκτήματα της λαπαροσκοπικής κολεκτομής είναι:

1. Ελάχιστο τραύμα
2. Περιορισμένη καταστροφή ιστών από την στιγμή που υπάρχει μικρό χειρουργικό τραύμα
3. Μεγέθυνση του χειρουργικού πεδίου και προβολή αυτού σε οθόνη έτσι ώστε ο χειρουργός να εργάζεται με “ακρίβεια μικροσκοπίου”
4. Ελάχιστη απώλεια αίματος με αποτέλεσμα μικρότερο ποσοστό μεταγγίσεων
5. Mικρότερο ποσοστό ενδοκοιλιακών συμφύσεων με αποτέλεσμα την μικρότερη πιθανότητα επεισοδίων συμφυτικόυ ειλεού στο μέλλον
6. Aποφεύγονται οι μετεγχειρητικές κήλες (λόγω του μικρού χειρουργικού τραύματος)
7. Mικρότερος μετεγχειρητικός πόνος
8. Έλλειψη μετεγχειρητικών επιπλοκών όπως διαπύηση ή διάσπαση του χειρουργικού τραύματος.
9. Λιγότερες καρδιοαναπνευστικές επιπλοκές έτσι ώστε να επιτρέπει και σε ασθενείς με επιβαρυμένη κατάσταση υγείας να μπορούν να χειρουργηθούν
10. Ταχύτερη κινητοποίηση, ανάρρωση του ασθενούς και επάνοδο στην εργασία του
11. Μικρότερο κόστος νοσηλείας
12. Καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα.

Δυστυχώς όμως υπάρχουν περιορισμοί. Το μέγεθος του όγκου κατά άλλους μεγαλύτερο από 6 κατά άλλους μεγαλύτερο από 10cm και οι προηγηθείσες μείζονες επεμβάσεις στη περιοχή με αποτέλεσμα την εδραίωση συμφύσεων μεταξύ των ελίκων του εντέρου και του κοιλιακού τοιχώματος καθιστούν συχνά αδύνατη την επίτευξη της λαπαροσκοπικής κολεκτομής.και σύμφωνα με το consensus της European Association of Endoscopic Surgery που έλαβε χώρα στη Λισσαβώνα το 2002[3] η διήθηση πλησίον οργάνων, η απόφραξη και η διάτρηση αποτελούν αντενδείξεις για τη λαπαροσκοπική μέθοδο.

Μετά από μία επέμβαση για καρκίνο παχέος εντέρου, μπορεί να παραμείνουν στον οργανισμό καρκινικά κύτταρα τα οποία έχουν φύγει από το έντερο αλλά δεν έχουν αναπτύξει εμφανείς μεταστάσεις. Τότε σύντομα μετά από το χειρουργείο πρέπει να ξεκινήσει προληπτική χημειοθεραπεία, η οποία θα σκοτώσει αυτά τα μικροσκοπικά καρκινικά κύτταρα. Αυτού του είδους η χημειοθεραπεία ονομάζεται συμπληρωματική. Πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει ότι στούς ασθενείς οι οποίοι υποβλήθηκαν σε συμπληρωματική χημειοθεραπεία μέσα σε διάστημα 5 εβδομάδων από την επέμβαση, υπήρχαν αυξημένα ποσοστά επιβίωσης και μειωμένα ποσοστά υποτροπής του όγκου.

Η ακτινοθεραπεία έχει θέση ως συμπληρωματική θεραπεία μετά από επέμβαση λόγω καρκίνου στο ορθό. Έχει βρεθεί ότι η προεγχειρητική ή μετεγχειρητική ακτινοθεραπεία στο ορθό, μειώνει σημαντικά την πιθανότητα τοπικών υποτροπών της νόσου. Η πιθανότητα τοπικής υποτροπής στον καρκίνο του ορθού χωρίς ακτινοθεραπεία, φτάνει μέχρι και 50% μετά το χειρουργείο. Με την ακτινοθεραπεία αυτό το ποσοστό μειώνεται στο 7%.

Η μετεγχειρητική παρακολούθηση για την έγκαιρη διάγνωση πιθανής υποτροπής της νόσου περιλαμβάνει αιματολογικές εξετάσεις για ανεύρεση αύξησης των καρκινικών δεικτών CEA και Ca 19-9, και βέβαια η κολονοσκόπιση και η αξονική τομογραφία κάθε χρόνο ανάλογα βέβαια και με την περίπτωση.

Ως επίλογο θα ήθελα να τονίσω για ακόμα μια φορά:

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου συνήθως ξεκινάει σαν καλοήθης πολύποδας (προκαρκινική κατάσταση). Απαιτείται αρκετό διάστημα έως και 10 χρόνια πριν γίνει καρκίνος. Η πολυπεκτομή διακόπτει την εξέλιξη σε καρκίνο οπότε τονίζουμε την σαφή υπεροχή της κολονοσκόπισης έναντι οποιασδήποτε απεικονιστικής η μη εξέτασης ακριβώς γιατί δυνητικά μπορεί να γίνε παρεμβατική. Και τέλος ακόμα και αν έχουμε καρκίνο, σε αρχικό στάδιο θεραπεύεται πλήρως με εγχείρηση και χωρίς παρά φύσει έδρα!

Kλείνοντας θα ήθελα να επαναλάβω: Ο προληπτικός έλεγχος του ασυμπτωματικού πληθυσμού το λεγόμενο screening σώζει ζωές.